Across the border: Prosecutorial misconduct in de VS en in Nederland (1)

Cybercrime en terrorisme: het armageddon van de toekomst?
23 augustus 2016
Across the border: prosecutorial misconduct in de V.S. en in Nederland (2)
17 september 2016
Show all

Even in gewoon Nederlands, want het wordt straks al technisch genoeg: We hebben het over officieren van justitie die zich procedureel misdragen. Dat kan zich op allerlei manieren manifesteren. Bijvoorbeeld door het beïnvloeden van getuigen, het misbruik maken van de media, het intimideren van verdachten om een bekentenis af te dwingen etc.. Het kan ook door het oneigenlijk gebruik maken van bepaalde strafvorderlijke bevoegdheden. Een huiszoeking zonder dat aan de wettelijke voorwaarden is voldaan (search warrant). In Nederland spreken we dan al gauw van “vormfouten”, een misleidende, want eufemistische term. Dergelijke aberraties komen uiteraard ook in de VS voor. Wie onlangs de spraakmakende serie Making a murderer heeft gezien zag daarvan een kras voorbeeld.  De jonge, zwak begaafde neef van de hoofdverdachte werd door de politie ronduit misleid, met als doel om zijn oom er bij te lappen. Inmiddels is de bekentenis van deze jongen, die door de state courts was veroordeeld tot een levenslange gevangenisstraf met de mogelijkheid van parole in 2048, door een beslissing van een federal court in de prullenmand beland, maar omdat een prosector in beroep is gegaan zit hij nog steeds vast. Het federale veto kan worden verklaard door het feit dat in de VS state judges worden gekozen en daarom niet geneigd zijn onpopulaire beslissingen te nemen. Federal judges daarentegen worden niet gekozen en leggen de vinger eerder op de zere plek. De zaak tegen Brendan Dassey staat op springen en die tegen zijn oom, Steven Avery, lijkt steeds meer barsten te vertonen. Zijn advocate Kathleen Zellner kondigde aan de werkelijke dader te kennen en binnenkort met nieuwe informatie te komen.

In deze Amerikaanse zaak, die vooral dankzij de documentaire ‘Making a murderer’ wereldwijd veel ophef heeft veroorzaakt, hebben het OM (District Attorneys) en de sheriffs van Manitowoc county zich schandalig gedragen. Misschien is Steven Avery inderdaad schuldig aan de moord op fotografe Theresa Halbach, maar er zijn meer dan voldoende aanwijzingen dat er sprake is van ‘framing’. Vitaal bewijs tegen Avery werd “gevonden” door sheriffs van Manitowoc County, terwijl die nu uitgerekend niet aan het strafrechtelijk onderzoek mochten meewerken omdat Avery eerder onterecht tot 18 jaar gevangenisstraf was veroordeeld en een civiele claim had lopen tegen die sheriffs. De claim bedroeg vele miljoenen dollars en had, naar ik van kenners heb vernomen, veel kans van slagen. En vlak voordat de claim (vermoedelijk) zou worden toegewezen, sloeg het noodlot toe. De fotografe Halbach, die een afspraak had met autohandelaar Steven Avery, werd vermoord, haar auto stond op het terrein van Avery’s sloperij en de botten van de verbrandde vrouw werden vlakbij de camper van Avery aangetroffen in een burn pit. 

Ik wil niet zeggen dat dergelijk zaken in de VS aan de orde van de dag zijn, maar het is een feit dat er vele duizenden gevallen van gerechtelijke dwalingen zijn (miscarriages of justice). Nee, dan Nederland, de rechtsstaat bij uitstek. Bij ons wordt altijd gewezen op het feit dat het slechts een enkele keer voorkomt dat een onschuldige burger wordt veroordeeld en steevast passeren dan dezelfde namen de revue: Ina Post, Puttense moordzaak, Lucia de Berk en nog een paar zaken. Forget it. Er zijn veel meer gevallen, maar die halen de pers niet, bijv. omdat het politierechterzaken zijn, omdat de Hoge Raad in ons dogmatisch rechtssysteem weinig boodschap lijkt te hebben aan rechtsbescherming en er sprake moet zijn van een nieuw feit, een “novum” wil een veroordeling worden herzien. En de rechtspraak over wat wel of niet een novum in de zin van art. 457 Sv is, is dermate ingewikkeld dat bijna niemand er (enigszins) greep op heeft. Het Amerikaanse strafrecht biedt (ook) op dit punt veel meer perspectief.

En terwijl in de VS het strafklimaat drastisch veranderd, prosecutorial misconduct van state of federal prosecutors steeds meer lijkt te leiden tot strafvervolging van leden van het OM, verandert er hier geen spat. Afgezien van een enkele rechter die de rechtspraak van de HR aan zijn laars lapt en het OM niet-ontvankelijk verklaart, lopen de meeste rechters keurig in de pas en staat bij de HR de rechtseenheid voorop, terwijl rechtsbescherming bijna een verboden woord lijkt te zijn geworden. Anders dan het Amerikaanse (straf)rechtssysteem, dat zijn wortels in het common law heeft, is ons (straf)rechtssysteem erg dogmatisch en star en laat het weinig of geen ruimte voor debat. Dat debat wordt sporadisch in de juridische wetenschap gevoerd, maar in de praktijk is het zeldzaam en degene die een strafzitting bezoekt zal dat onmiddellijk beamen. Een saaie en schriftelijke exercitie die vooral sederend werkt. De roverdeling tussen rechters, OM en verdediging is totaal verouderd en een toonbeeld van hypocrisie. De rechter leest de stukken voor, de advocaat staat met 3-0 achter en mag in een pleidooi iets zeggen, terwijl het OM de touwtjes al voor de zitting in handen heeft en als er al bij wijze van uitzondering een interessant verweer wordt gevoerd vaak bezwerend monkelt “ik persisteer”.

Daarbij komt nog dat de politiek wordt ingefluisterd door de lobbyisten van het OM en zich alleen dan bemoeit met het strafrecht als er publiciteit mee valt te halen. Dan hebben we het dus over concrete incidenten en over politici die doorgaans geen flauw benul hebben van de dogmatiek en de praktijk van het strafrecht en niettemin met veel aplomb kakelen dat iets stafbaar moet worden gesteld en dat de straffen te laag zijn. Want dat doet het altijd goed bij de kiezers. Advocaten worden ondertussen min of meer op non-actief gezet  in ons strafrechtssysteem o.a. door een financieringssysteem dat de vele mensen in ons land die het niet breed hebben de toegang tot de rechter vrijwel ontzegt en officieren die over de schreef gaan door bijv. ontlastend bewijs weg te moffelen of reële alternatieve scenario’s niet te onderzoeken, worden niet ontslagen laat staan vervolgd, maar lopen het “risico” te worden bevorderd. En de pers doet er nog een schepje bovenop. Er staat geen maat meer op want het gaat om kijkcijfers en om de oplage. Verdachten worden als daders publiekelijk te kijk gezet, al ruim voordat de rechter zich over de zaak heeft gebogen. Anders dan in het Verenigd Koninkrijk waar de pers aan regels is gebonden hebben de media nagenoeg vrij spel. En ondertussen wordt er om de haverklap en onder veel tromgeroffel geroepen dat wij een voorbeeldige rechtsstaat zijn. 

Als gezegd keert het tij in de VS en president Obama heeft in 2013 daarvoor de toon gezet. Hij verdient wat mij betreft veel respect. Uiteraard kent het Amerikaanse strafrecht veel ongerijmdheden en ongerechtigheden. Het kiezen van state prosecutors en judges is mij een doorn in het oog. Het resulteert in een ongekende rechtsongelijkheid. In bepaalde ‘redneck states’ munten aanklagers en officieren uit in het eisen en opleggen van werkelijk absurd hoge straffen. Als gevolg van een zinloze ‘war on drugs’, die in 1970 is begonnen, zitten bijna 2,5 miljoen Amerikanen in een prison of jail. Plea bargaining is op zichzelf een mooi instrument en meer dan 90% van alle strafzaken komt op deze manier niet op de zitting, maar leidt ook tot veel miscarriages of justice. Het ‘prisoners dilemma’ is een sprekend voorbeeld. Veel verdachten worden op borgtocht vrijgelaten (bail), soms voor de ernstigste misdrijven. Maar iemand die geen geld heeft kan geen bail betalen en wordt vastgezet. En een jury is al helemaal een juridisch vehicle. Ik geef de voorkeur aan een professionele rechter in plaats van aan een jury die zich vaak al voor de zitting dankzij de media een beeld heeft gevormd van de zaak en vrij eenvoudig door een welsprekende prosecutor of defense attorney op het verkeerde been kan worden gezet. O.J. Simpson werd m.i. daardoor vrijgesproken van een dubbele moord. Civielrechtelijk werd hij later wel veroordeeld. Ik heb niet de illusie dat deze uitwassen van een totaal ontwricht strafrechtssysteem in de toekomst worden gerepareerd, maar ondertussen zijn er dus wel belangrijke veranderingen in de V.S. doorgevoerd.

Daarbij spelen ook principiële argumenten een rol. De bulk van de mensen die vastzitten in Amerikaanse gevangenissen is zwart en arm (‘bias’). De politie is in dit opzicht bepaald niet altijd ruimdenkend en vaak uiterst gewelddadig. Omgekeerd is ook het geweld tegen de politie buitensporig. Het belangrijkste argument lijkt mij echter dat de kosten totaal uit de hand zijn gelopen. Tachtig biljoen dollar per jaar gaat op aan het gevangeniswezen. Dat is zelfs voor een grootmacht als de V.S. amper op te hoesten. De discussie wordt  bovendien aangezwengeld door een groeiend bewustzijn van ‘institutional injustice’. Dankzij de talrijke ‘innocence projects’ komen vele gerechtelijke dwalingen aan het licht en het systeem van private gevangenissen die er bij gebaat zijn dat mensen een fikse straf aan de  broek krijgen staat ter discussie. Er zijn zelfs gevallen bekend van officieren en rechters die deals sluiten met deze gevangenissen en provisie opstrijken. Voor de geïnteresseerden: Kijk eens naar de documentaire “Judge for sale”. 

Vanaf pakweg 2013 is de windrichting (enigszins) veranderd. Aanklagers die zich procedureel misdragen worden meer en meer aangepakt en niet zelden vervolgd. De straffen worden lager, mede omdat de federale overheid “mandatory sentence guidelines” heeft uitgevaardigd.

Wordt vervolgd

Copyright@Wedzinga2016