De kroongetuige geliquideerd?

De regeling van de kroongetuige is een van de meest omstreden regelingen in het strafproces. Zij dateert van 2005 en wordt in het Staatsblad kort omschreven als de Wet “toezegging aan getuigen in strafzaken”. Het woord kroongetuige kent de wet niet. De toezegging slaat op strafvermindering. Het OM belooft aan de getuige dat later, in diens eigen strafzaak, een minder hoge straf zalworden geëist. Die toezegging maakt deel uit van een overeenkomst tussen de getuige en het Openbaar Ministerie. Een overeenkomst waarin een reeks afspraken wordt vastgelegd. Het Wetboek van Strafvordering noemt slechts enkele. Daarnaast sluit de getuige ook een overeenkomst met het Team Getuigenbescherming. Daarover zwijgt de wet in alle talen. Het gaat de wetgever kennelijk om de toezegging en de getuigenverklaring, het zal de kroongetuige veelal om iets anders gaan.

Het pakket aan afspraken is dus slechts ten dele geregeld. De R-C die de rechtmatigheid van de overeenkomst moet beoordelen, weet niet precies wat de overeenkomst inhoudelijk behelst. Wat de R-C krijgt voorgeschoteld, zal immers maar een deel van het pakket zijn. Namelijk datgene wat de wet voorschrijft en dat is als gezegd niet veel. En de rechtmatigheidstoets zelf, zal dan ook niet veel voorstellen. Zoals wel vaker, fungeert de R-C meer als een stempelautomaat. De rechtmatigheidstoest lijkt meer het karakter te hebben van een wetmatigheidstoets. Ik kan mij niet aan de indruk onttrekken dat de R-C meer en meer een verlengstuk is geworden van het OM. De missing link, als er iets wordt “gemist”. Over onpartijdigheid gesproken!

Wanneer de kroongetuige een deal met het OM heeft gesloten, heeft hij zich volledig overgeleverd en uitgeleverd. Want of de afspraken worden nagekomen, moet hij maar afwachten en de toezegging heeft strikt genomen geen enkele betekenis. In de eerste plaats niet omdat het OM de toegezegde strafvermindering ook daadwerkelijk moet eisen. En in de tweede plaats niet omdat de rechter de straf  “kan” verminderen. Een verplichting is dat niet. En als de rechter de straf vermindert, is het maar de vraag welke straf hij overwoog op te leggen. Wanneer hij een veel hogere straf in gedachten heeft dan de straf die het OM voor ogen staat, kan de opgelegde straf ondanks strafvermindering nog heel wat hoger zijn dan de straf die het OM eist en dus de straf die de kroongetuige min of meer is beloofd. En de rechter kan ook de modaliteit van de straf veranderen, door een deel voorwaardelijk op te leggen. Of het juridisch zuiver is omdat “strafvermindering” te noemen, is zeerde vraag.

Het vertrouwen van de kroongetuige in het OM en in de rechter moet dus wel heel groot zijn. Want hij sluit in wezen een pact met de duivel en laat zich gijzelen door het OM. Het gevaar dat het OM afspraken maakt met de kroongetuige die het daglicht niet kunnen velen is dan ook levensgroot aanwezig. Ik heb daar vroeger in een artikel in een juridisch vaktijdschrift al op gewezen.  Dergelijke afspraken, zoals een sepot of een vrijwaring, hoeven namelijk niet in een proces-verbaal te worden neergelegd. Datzelfde geldt voor afspraken over de veiligheid van de kroongetuige. Die verplichting geldt namelijk uitsluitend voor afspraken die betrekking hebben op het onderzoek in de zaak waarin de kroongetuige als getuige optreedt. Hoe naïef of vals kun je als wetgever zijn?!

Ook het OM sluit een pact met de duivel, want op een verklaring van een kroongetuige is per definitie het nodige af te dingen. Centraal hierbij staat de vraag naar de geloofwaardigheid en betrouwbaarheid van de door de kroongetuige afgelegde verklaringen. Daarom eist de wetgever altijd aanvullend bewijs. Over de kracht van dat aanvullend bewijs laat de wetgever zich echter niet uit. Elk spatje aanvullend bewijs kan dus voldoende zijn. In het liquidiatieproces is dat aanvullend bewijs dan ook van betrekkelijke waarde. Kroongetuige La Serpe is de enige die het verband tussen de elf verdachten en de liquidiaties in de jaren ’90 en ‘2000 weet te leggen. Met het wegvallen van de kroongetuige ontbreekt dan ook het cement.

Ik was en ben van mening dat de kroongetuige in het strafproces moet worden afgeschaft.  De regeling is een directe invitatie tot het maken van illegale afspraken tussen het OM en kroongetuigen. Iemand die eerst bereid is om verklaringen af te leggen als daar wat tegenover staat, is maar al te graag bereid om de “waarheid” een handje te helpen. Hoe langer de verdachten tegen wie hij getuigt vastzitten, hoe beter het voor hem is. En hoe hoger de afkoopsom zal zijn van justitie. Het gevaar van een vicieuze cirkel is levensgroot aanwezig. Eigenlijk zou de verklaring van de kroongetuige alleen maar steunbewijs mogen zijn. Maar dat maakt de regeling nagenoeg overbodig.

Dat alleen zou al genoeg moeten zijn voor de rechter om de verklaringen van de kroongetuige “af te schieten”. Maar ik vrees dat ook de rechter door de wetgever is gegijzeld. Want de deal met de kroongetuige moet eerst door een andere collega-rechter zijn goedgekeurd en dan staat de zittingsrechter in beginsel voor een voldongen feit. Die collega-rechter geeft ook een oordeel over de betrouwbaarheid van de kroongetuige en ook dat oordeel zal zijn schaduw vooruit werpen.

Inmiddels lijkt het liquiditatieproces in een soort impasse te zijn geraakt. Peter la Serpe wil niet meer praten alvorens de veiligheid van zijn familie en van hem voldoende gegarandeerd is.  Hij denkt er over om een proces tegen het OM te beginnen. Maar het OM kan ook zijn eerder afgelegde verklaringen gebruiken. Een catch-22 situatie voor La Serpe. De rechtbank heeft het proces inmiddels stilgelegd en het OM enige tijd gegeven om het conflict te beslechten..

Het is allemaal te gek voor woorden. Een regeling die mijns inziens principieel niet deugt, juridisch-technisch slecht in elkaar steekt en, zoals nu blijkt, ook op andere punten rammelt. En ondertussen moeten de verdachten in hun cel maar afwachten hoe het civiele proces tussen La Serpe en het OM zich ontvouwt. Leve de redelijke termijn!

Misschien is dit hele circus toch nog ergens goed voor: Het afschaffen van de kroongetuigeregeling en het “liquideren” van deze kroongetuige. Laat de rechters na ommekomst van de gestelde termijn het strafproces voortzetten, eventueel zonder La Serpe als zittingsgetuige. Zijn eerder afgelegde verklaringen bij de R-C , kunnen immers als gezegd worden gebruikt, al boet de bewijskracht er van nog meer in, omdat La Serpe niet meer op de zitting aan de tand kan worden gevoeld. In een later strafproces tegen La Serpe kan de voormalige bondgenoot van het OM dan het volle pond krijgen. Daar is het OM vast niet te beroerd voor.

Zoals ik het zie staan we op een kruispunt. Of de regeling wordt afgeschaft of we regelen het “goed” en verkwanselen onze rechtsstatelijke beginselen. Dat betekent dat de drastisch van uiterlijk veranderde kroongetuige met een dikke sigaar een mooi leven in een warm land kan leiden en samen met zijn plastisch misvormde familieleden de gebraden haan kan uithangen. Ongetwijfeld zullen ééndimensionale kamerleden als Teeven en Van Roon, die het OM waardig vertegenwoordigen in de kamer, dit bepleiten. En het zal me niet verbazen dat de Kamer, niet gehinderd door enige kennis van zaken, zijn fiat hieraan geeft.